نان آوران کوچک و آوارگی رویاهایشان…

نان آوران کوچک و آوارگی رویاهایشان…

(به مناسبت ۲۲ خرداد(۱۲ ژوئن)روز جهانی منع کار کودک)

 

تک تک انسان‌ها سزاوار بهره‌مندی از حقوق یکسان و بنیادی هستند که جزو جدا نشدنی وجود آنهاست. حق بهره‌مندی از مقام انسانی به این معناست که هر فرد به دلیل انسان بودن خود شایسته احترام است. کودکان هم مستحق بهره‌مندی از حقوق اساسی و ابتدایی بشرو شایسته احترامی هستند که تمام اعضای خانواده بزرگ بشری باید از آن بهره‌مند باشند. تمام کودکان حق دارند نیازهای اساسی‌شان برآورده شود که نه تنها شامل نیازهای لازم برای بقا و امنیت، که شامل حقوقی است که به آنها امکان دهد تا حد توانایی خود به رشد جسمی و ذهنی رسیده  و به یک شهروند بزرگسال مسئول و علاقه‌مند به امور جامعه تبدیل شوند.(۱)

***

کار کودک طبق تعریف سازمان جهانی کارعبارت است از: کاری که کودک را از« کودکی » و به فعلیت رساندن استعداد های خود محروم می کند، برای رشد جسمی و روانی، اخلاقی و اجتماعی او مضر است. همچنین از طریق محروم کردن او از حضور در مدرسه، وادار کردن کودک به ترک مدرسه قبل از موعد مقرر، نیاز به تلاشی طاقت فرسا از جانب کودک برای حضور  توامان در مدرسه و محیط کار،  با تحصیل کودک تداخل دارد.(۲)

کودکان خیابانی به کلیه ی افراد زیر ۱۸ سال اطلاق می شود که در خیابان ها  از طریق گدایی، بزهکاری و اشتغال به شغل های کاذب فصلی ادامه ی زندگی می دهند و بسیاری از آنان  بی سر پناه نیز هستند، یعنی خانه ای برای سکونت، خواب و نظافت ندارند.(۳)

 

• به گزارش سازمان جهانی کار، تعداد کودکان کار و خیابان در جهان در سال  ۲۰۰۰ میلادی، ۲۴۶میلیون بوده است که این رقم به ۱۶۸ میلیون در سال ۲۰۱۰ کاهش یافته است. از این تعداد ۸۵ میلیون کودک به کارهای خطرناک مشغول هستند. عمده ی پراکندگی این کودکان به ترتیب در سه قاره ی آسیا، جنوب آفریقا و آمریکای لاتین می باشد.(۲).

 

• در بین کودکان خیابانی، دختران اغلب وضعیت نا به سامان تری نسبت به پسران دارند؛ به راحتی مورد سوءاستفاده قرار می گیرند و در اغلب جوامع به چشم حقارت به آن ها نگریسته می شود؛  از دید مددکار دور می مانند؛  از فرصتهای اقتصادی مناسب کمتری برخوردارند و دستمزد کمتری می گیرند؛ این وضعیت احتمال سوق دادن آنها به  سمت فحشاء و باندهای فساد را بیشتر می کند. (۵)

کودکان  کار و خیابان و آسیب های محیط کار

• یکی از مهمترین مسایلی که در زمینه ی کار کودکان وجود دارد این است که در بسیاری از موارد، شرایط انجام کار از قبیل نوع کار، ساعات کاری، محیط کار، زمان انجام کار و … به نحوی است که به کودک آسیب می زند. این آسیب ها، ویژه ی یک نوع کار خاص نیست؛ بلکه در بسیاری از محیط هایی که کودکان در آن به کار گماشته می شوند وجود دارد:

• در ایالت متحده‌ی آمریکا در گروه کودکان ۱۷-۱۵ سال، ۳۷۴ کودک در یک دوره ی ۱۰ ساله (از ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۷) به دلیل آسیب های حین انجام کار، از بین رفتند  و حدود ۵۹۸۰۰۰  کودک، به دلیل آسیب های شدید مرتبط با کار خود، در بیمارستان ها بستری شدند. (۲)

• در ایالت متحده‌ی آمریکا متوسط جراحت کودکان زیر ۱۸ سال به دلیل کار در شرایط نامناسب، ۱۵۸۰۰۰ نفر در سال است. (۲)

کودکان کار و  خیابان و سلامتی

 

• طبق تحقیقی در ایران ،%۷/۲۴ از کودکان خیابانی، یعنی تقریبا از هر ۴ نفر، یک نفر دچار سوء تغذیه است.

• طبق آمارهای جهانی، ۲۵% تا ۹۵% از کودکان کار و خیابان به شکلی، از مواد روان‌گردان و اعتیادآور استفاده کرده‌اند. (۵)

• تحقیقی در جنوب تهران نشان می دهد که از ۸۷ کودک خیابانی مورد مطالعه که میانگین سنی شان ۱۱ سال بوده است، ۱/۱۶ درصد، تجربه مصرف سیگار و ۱/۹ درصد تجربه مصرف مواد مخدر داشته اند. (۶)

• به گزارش سازمان جهانی حمایت از حقوق کودکان، بیش از ۷۰% کودکان و نوجوانان خیابانی به فساد و فحشاء(رابطه ی جنسی نا ایمن و یا اجباری) کشیده می شوند. این کودکان با زور و تهدید، و یا به واسطه اجبار در خوردن مواد بیهوش کننده و یا برای به‌دست آوردن غذا و سرپناه به این کار تن می دهند. پیامد فوری این مسئله، از طرفی ابتلا به انواع بیماریهای مقاربتی نظیر ایدز، هپاتیت، سوزاک و سفلیس و از طرف دیگر تخریب عزت نفس کودک و بروز انواع اختلالات روانی در او است. (۷)

• طبق تحقیقی در ایران، آمار شیوع بیماری ایدز در بین این کودکان ۴۵ برابر جمعیت عادی است. (۷)

 

 کودکان  کار و خیابان و مسائل روانی

 

• کودکان خیابانی از اینکه کار خود را درست انجام ندهند و توسط کارفرما یا خانواده خود مورد تنبیه قرار بگیرند، می‌ترسند. همچنین ترس‌های مربوط به زندگی خیابانی مانند ترس از بازداشت شدن یا مورد خشونت قرار گرفتن در خیابان توسط بزهکاران (مانند این که پولشان را از دست بدهند، کتک بخورند یا مورد آزار جنسی قرار بگیرند) برای آنها وجود دارد. قرار گرفتن در معرض ترس مداوم  می تواند ریشه ی ایجاد خشونت در کودکان، در آینده باشد.

• کودکان خیابانی سر پناه مشخصی ندارند و مدام با چنین درگیری‌هایی روبرو هستند: چه غذایی خواهند خورد؟ چه وقت توسط نیروی انتظامی جمع آوری می شوند؟ به کدام مرکز سپرده خواهند شد؟ چه سرنوشتی در انتظار  آنان است؟ و غیره. این ها همه موجب احساس عدم امنیت و بی‌ثباتی در آن‌ها می‌شود.

 

• نیاز به امنیت و بسیاری از نیاز های دیگر مثل مورد تایید واقع شدن، دوست داشته شدن، داشتن یک الگو برای زندگی وکسب هویت باعث می شود کودکان خیابانی جذب گروه‌های خیابانی شوند و شیوه رفتار و زندگی این گروه‌ها را الگو قرار دهند؛ مثلا با لهجه اعضای گروه حرف بزنند، مثل آن‌ها لباس بپوشند، برای نشان دادن وفاداری‌شان به گروه، مواد مخدر مصرف کنند یا تن به رابطه ی جنسی بدهند. (۸)

 

حمایت قانونی از کودکان کار و خیابان

 

• در قوانین ایران طبق ماده ۷۹ قانون کار، به کارگماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام (پسر و دختر)‌ ممنوع است.کارفرمایانی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود.(۹)

• در ماده ۸۳ قانون کار به تاکید آمده است: «ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با دست بیش از حد مجاز، استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر نوجوان ممنوع است». (۹)

• کشور ایران ، درسال ۱۳۷۳ پیمان نامه جهانی حقوق کودکان را که بر ممنوعیت اشتغال کار کودکان درماده ۳۲ تکیه دارد پذیرفته و در سال ۱۳۸۰ نیز مقاوله نامه ۱۸۲ سازمان جهانی کار را که بر ممنوعیت اشتغال کودکان و تلاش برای شناسایی و محو بد‌ترین نوع اشتغال کودکان اختصاص داشت را امضا کرده است.(۱۰)

 

چه می توان کرد؟

اقدامات موثر در زمینه ی مسائل  کودکان کار و خیابان  را در دو سطح می توان پیگیری کرد.

• برخی از این اقدامات به هدف مبارزه با این معضل اجتماعی است و ریشه های به وجود آورنده ی این پدیده را، هدف قرار می دهد.از جمله ی این اقدامات عبارتند از:

• تدوین قوانین مناسب جهت حمایت از حقوق کودکان .

• تجهیز و فعال نمودن نهادهایی که در سطح شهرداری‌ها، دولت و سازمان‌های غیردولتی، با حقوق کودکان و نوجوانان سروکار دارند.

• رعایت حداقل استاندارد‌های بین‌المللی سازمان ملل متحد در مورد کودکان و حمایت از حقوق آنها مانند استانداردهای یونسیف، سازمان بین‌المللی کار و کمیته حقوق کودک .

• ازمهاجرت کودکان و کار کودکان باید در فهرست فجایعی که برای مقابله با آن برنامه‌ای در نظر گرفته می‌شود قرار گیرند؛  قوانین و سیاست‌ها ی موجود در زمینه مهاجرت و حقوق کودک( از جمله حق تحصیل، بهداشت و سلامت و کار کودکان) باید توجه خاصی  به کودکان مهاجر معطوف کنند.

• برای نایل آمدن به اهدافی از قبیل برخورداری از حقوق ابتدایی، باید به معضل ثبت نشدن تولد کودکان اشاره کرد. تا به حال ۵۱ میلیون کودک بی‌هویت شناخته شده‌اند که در معرض استثمار قرار دارند.

• اتخاذ سیاست هایی که منجر به کاهش فقر ، ایجاد عدالت اجتماعی و  تامین رفاه اجتماعی در جامعه می گردد .

• برای شکستن چرخه معیوب  فقر و کار کودکان باید شرایط دسترسی کودکان به آموزش فراهم شود . به خصوص به مساله ی آموزش کودکان محروم  باید به صورت جدی توجه شود.

• دسته ی دیگری از اقدامات، سعی در بهبود و اصلاح وضعیت کودکان کار دارد. از جمله ی این اقدامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایجاد یک بانک اطلاعاتی و آمار دقیق از  کودکان کار و وضعیت آنها  و  انجام مطالعات و تحقیقات در این زمینه(مثلا در پژوهش های دانشگاهی ).

• ایجاد توجه و حساسیت در افکار عمومی مردم و مسئولان از طریق برگزاری همایشها ، کارگاههای آموزشی، تهیه فیلمهای مستندو سریالهای تلویزیونی، انتشارمقالات واخباردرمطبوعات و به طورکلی انعکاس وعلنی کردن این موارددررسانه‌های گروهی.

• حساس شدن و فعال شدن نهادهای دینی نسبت به پدیده کودکان خیابانی.

• استفاده از مناسبت های مختلف برای آگاه سازی و انجام فعالیت در زمینه ی کودکان کار و خیابان.

• تأسیس یک نهاد ملّی برای حمایت از حقوق کودک متشکل از متخصصان از طیفهای مختلف اعم از مقامات دولتی، قضات، سازمانهای غیر دولتی، روان شناسان کودک، وکلای دادگستری، استادان دانشگاه، فعالان حقوق کودک و غیره که در حال حاضر فقدان این نهاد ملّی در کشور ایران کاملاً احساس می‌شود.

• باید برای کودکان کار نوجوان در سنین ۱۵ تا ۱۸ سال، جایگاهی در نهادهای غیردولتی در نظر گرفته شود تا بتوانند مشکلات خود را مطرح کنند. ارتباط کودکان با اتحادیه‌های صنفی نیز می‌تواند راه‌حلی برای صیانت از کودکان در نظر گرفته شود.

• ارائه ی کمکهای مالی و خدمات حمایتی به خانواده ی این کودکان .

• افزایش سطح آگاهی درباره حقوق کودکان به منظور جلوگیری از بهره‌کشی اقتصادی و آموزش حقوق کودکان به آنها و خانواده‌هایشان.

• ایجاد و گسترش مراکز شبه خانواده برای کودکان خیابانی فاقد خانواده .

• ایجادپناهگاههایی برای آن گروه از کودکان که بنا به عللی مانند مهاجرت ، نداشتن سرپناه ، وضعیت نامساعد سکونت و … شبها را در خیابان سپری می کنند و ارائه ی خدمات بهداشتی و آموزشی مختلف از جمله  آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و نیز خدمات مددکاری در محل حضور کودکان خیابانی در این پناه گاهها.

• استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها در امور ساماندهی و بازپروری کودکان خیابانی .(در پیوست شماره ۴ به برخی از این تجربیات اشاره شده است.)

• داشتن یک خط تلفن ویژه (Hot- line)  جهت اطلاع رسانی در این زمینه و یا ارائه کمک و مشاوره رایگان به این کودکان

• آموزش نحوه ی برخورد درست با یک کودک کار در خیابان.

منابع:

۱)www.apcl.ir

 www.ilo.com/children in hazardous work (2

www.unicef.org( 3

۴) روزنامه ی جامعه، ۱/۵/۸۷: ۲۹

۵)زاهدی اصل،محمد.آرزومندی، منیره. موید الدین بابک. کار با کودکان خیابانی. نشر دانژه.۱۳۸۸ .

http://anthropology.ir (7

۶) ملکی، حسن. کودکان و نوجوانان خیابانی. نشرآییژ. ۱۳۸۵٫ ص:۴۵٫

http://socialwork2012.ir: (8

www.mcls.gov.ir/fa/lawlist/kar(9

www.unic-ir.org(10